Volwaardige bewonersparticipatie in de warmtetransitie

Karen doucht straks op zonnewarmte. En de rest van de Zwolse wijk Assendorp ook, hoopt Vijftig Tinten Groen Douchen dankzij warmte van de zon? Ja, dat kan, óók in Nederland. En als het aan ‘50 Tinten Groen Assendorp’ ligt douchen wijkbewoners in de Zwolse wijk binnenkort op die manier. De organisatie zet zich in om de woonwijk zo groen mogelijk te maken, en met succes. Karen Akse is al naarstig op zoek naar zo’n speciale boiler. ,,Ik houd van lekker lang onder de douchen. Maar da’s voor het milieu natuurlijk niet goed.” Paulien Plat 14 jun. 2021 Laatste update: 14-06-21, 07:14 ,,Ik dacht dat douchen dankzij zonnewarmte iets was wat mensen alleen deden in héle warme landen. Dat het elke dag 40 graden zou moeten zijn. Maar hier kan het dus ook!” Karen Akse zit op een gele stoel in de woonkamer in haar huis. Kitten Bram, net 12 weken oud, sluipt onder haar voeten door. ,,Ik houd van lekker lang douchen, maar da’s voor het milieu natuurlijk niet goed. En ik wil toch mijn steentje bijdragen.” Het dak van Akse is te klein voor zonnepanelen, vertelt ze. ,,Dan moet ik zo proppen op mijn dak, daar passen er zeven. Ik weet niet eens of ik daar voldoende energie van krijg. Dan is zo'n zonneboiler een mooie, groene oplossing, want dakpanelen voor zonnewarmte hebben minder ruimte nodig.” Zo’n boiler verhit water tot een bepaalde temperatuur, waardoor het veel minder energie kost om het verder te verhitten. Veertig groene projecten Ze voegt eraan toe, terwijl ze Bram over zijn rug aait: ,,Maar wist je dat er héél veel verschillende zonneboilers zijn? Dat wist ik helemaal niet, joh. Ik zie door de bomen het bos niet meer.” En daar komt 50 Tinten Groen Assendorp om de hoek kijken. Het speciale burgerinitiatief wil, zoals aan de naam al af te lezen valt, Assendorp zo groen mogelijk maken, door bewoners te stimuleren en adviseren bij het maken van ‘groene keuzes’. ,,Elke keer is er weer een nieuw groen idee door een buurtbewoner bedacht. Dan plakt er weer een nieuw werkgroepje aan”, vertelt Olaf Heinen, energieadviseur bij 50 Tinten Groen, die bij Akse aan de keukentafel zit. Zonneboiler Het verschil tussen zonnepanelen en een zonneboiler: zonnepanelen gebruiken het zonlicht om energie op te wekken, de panelen voor een zonneboiler gebruiken zonnewarmte om water op te warmen. Een zonneboiler verwarmt je water via speciale zonnecollectoren op het dak. Door de zonnecollector stroomt een vloeistof die door de zon wordt verwarmd. Een pomp stuwt de verwarmde vloeistof naar de boiler. Vanuit die boiler gaat het verwarmde water eerst nog naar de cv-ketel, waar het - als dat nodig is - nog kan worden bijverwarmd. Assendorpers die overwegen om een zonneboiler te nemen, komen in aanmerking voor een Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE) van tussen de 600 en 2000 euro. Want zonnewarmte in plaats van aardgas gebruiken om te douchen zorgt ervoor dat de CO2-uitstoot nul is. Een huishouden van vier personen bespaart met een zonneboiler jaarlijks zo’n 180 kubieke meter gas en 330 kilo CO2-uitstoot. En dat is - uiteraard - goed voor het milieu. De organisatie heeft al veertig verschillende projecten, die uiteenlopen van deelauto’s tot zonnepanelen. Een daarvan is het zonneboiler-project. De organisatie licht bewoners in over douchen op zonnewarmte en helpt ze met het uitzoeken van een boiler. Heinen: ,,We betrekken de hele buurt erbij, en met succes. Mensen bedenken iets, en kunnen het via onze organisatie uitwerken.” De buurt wordt vervolgens gestimuleerd het vergroeningsproject te omarmen. Doordat er wordt samengewerkt met grotere organisaties en de gemeente Zwolle, kan er binnen de wijk heel snel heel veel vergroening kan worden doorgevoerd. Groenste wijk van Zwolle Daarom kan Assendorp ook wel de duurzaamste wijk van Zwolle worden genoemd. Akse is ondertussen naar boven gewandeld en wijst uit het raam, waar een stel bloemen en pluimen op het dak staan. ,,Kijk, dat is mijn groendak’’, zegt ze. ,,De pioenrozen zijn helaas net uitgebloeid.” En dat is ook weer een initiatief van 50 Tinten Groen, vertelt Heinen. ,,Zo'n dak is goed voor de biodiversiteit, het zorg voor extra isolatie en het dakleer blijft langer goed. Dus dat zorgt ook weer voor een groenere buurt.” Laadpaal Heinen en Akse zijn weer naar beneden gewandeld en drinken nog even een kopje koffie aan de keukentafel. Er lijkt intussen alweer een nieuw idee te ontstaan. ,,Zo'n laadpaal voor elektrische auto's, hè. Wat nou als we daar zelf energie voor aanleveren", oppert Heinen. ,,Waarom moet daar een commerciële partij tussen staan? Ik gebruik, in verband met de hitte, heel weinig energie van mijn zonnepanelen. Wat nou als ik dat in zo'n laadpaal stop?” Akse knikt enthousiast. ,,Een héél goed idee.” Heinen haalt zijn telefoon erbij en begint naarstig te typen. ,,Ik heb er gelijk maar even een aantekening van gemaakt. Ik ga het uitzoeken.” Lachend: ,,Kijk, zo ontstaat er dus weer nieuw idee!”

Vijftig tinten groener in Zwolle Energiezuiniger wonen met meer groen en minder auto’s voor de deur. Dat ideaal streven bewoners van de Zwolse wijk Assendorp actief na. Auto’s en straatstenen gaan de smalle straten uit. Groen, rust en koelte komen er voor terug. tekst OLIVIER VAN BEKKUM | beeld JAN REINIER VAN DER VLIET Wie een ronde maakt door de Zwolse wijk Assendorp ziet opvallend veel zonnebloemen groeien. En dat is geen toeval. Degene die de langste zonnebloem weet te kweken, wint een zonnepaneel. Het is één van de initiatieven waarmee straatambassadeurs van ‘50 tinten groen Assendorp’ medebewoners enthousiasmeren. Vergroening is welkom in deze jaren dertig wijk die ingeklemd ligt tussen het stationsgebied en het stadscentrum van Zwolle. Dat blijkt uit de vele kleine geveltuintjes die de smalle straten opfleuren. ‘Vijf jaar terug zag je die tuintjes nauwelijks, maar mensen hebben nu door dat het goed is om verstening tegen te gaan. Planten maken de stad koeler’, vertelt Adriaan Mosterman uit de Seringenstraat. De hovenier maakt samen met Olaf Heinen een ronde door de wijk. Beide Zwollenaren laten graag zien welk verschil het initiatief 50 tinten groen Assendorp maakt in deze wijk. Even verderop parkeren In de smalle straten is ruimte schaars. De komst van plantenbakken en ander groen betekent minder ruimte voor auto’s. Dat is een heikel punt in een wijk waar parkeren lastig is. De oplossing is gevonden in het aanwijzen van een centrale parkeerplaats aan de Van der Laenstraat aan de rand van de wijk. Wie meedoet aan het vergroeningsproject en het parkeervak voor zijn deur omtovert in een tuintje, krijgt het recht om de auto op dit zogeheten MobiPunt te parkeren. ‘Om mensen over te halen zeg ik altijd dat de auto maar 120 stappen van de voordeur af staat, maar dat je daarvoor wel elke dag geniet van groen voor de deur. Dat is toch mooier?’, vertelt Mosterman. De gemeente Zwolle steunt dit initiatief en heeft het parkeerterrein dat ook grenst aan de binnenstad in tweeën gedeeld met hekken. Aan deze afscheiding hangen spandoeken die duidelijk maken dat deze uitwijkplek een initiatief is van 50 tinten groen Assendorp. Overigens zijn deze hekken een tijdelijke oplossing. ‘De gemeente gaat nog een definitieve afscheiding maken, dat wordt een groenstrook en dan heb je echt een mooie afscheiding’, vertelt Mosterman. Het MobiPunt moet meer worden dan een parkeerplek. Er is ook een fietsenstalling waardoor bewoners met een gerust hart hun fiets kunnen achterlaten als ze niet naar hun auto willen lopen. Daarnaast zijn er concrete plannen voor laadplekken voor elektrische deelauto’s en een pakketkluis van PostNL. ‘Dan hoeft de bezorger jouw kostbare pakketje niet bij de buren af te geven’, licht Heinen toe. Samenwerking nodig Om de vergroening te laten slagen, is medewerking vanuit de gemeente Zwolle onontbeerlijk. Want de initiatiefnemers hebben te maken met vergunningverlening. En de gemeente helpt bijvoorbeeld mee als het gaat om het plaatsen van groenbakken op parkeerplaatsen. ‘Het is echt de bedoeling dat mensen zelf het initiatief nemen. Zo’n groenbak wordt vaak door twee of drie huishoudens geadopteerd. Meestal is er één bewoner in de straat die er mee begint en uiteindelijk haken andere buren aan. Dat is nodig, want helemaal alleen red je het niet’, vertelt Heijnen. In de Van Ittersumstraat wordt duidelijk dat er bij de vergroening niet over één nacht ijs wordt gegaan. Hier staan op verschillende plaatsen grote houten plantenbakken op de parkeervakken. ‘De bedoeling is dat mensen eerst aan de slag gaan met deze houten bakken. Je kan zien dat ze hier enthousiast zijn begonnen. We hopen natuurlijk dat de mensen hier enthousiast blijven, zodat de tijdelijke bakken worden vervangen voor definitieve tuinen’, aldus Mosterman. Behalve met het plaatsen van de bakken, helpt de gemeente door het aanbieden van potgrond en het afvoeren van materialen. Plantjes kopen de initiatiefnemers zelf. Maar dankzij de inzet van de gemeente, besparen de Assendorpers veel geld. ‘Dat kun je dus ook zien als een verkapte subsidie. We hoeven geen aanhangwagen te regelen en heen en weer te rijden. Dat scheelt kosten’, aldus Heinen. Ook woningcorporatie SWZ denkt met de Assendorpers mee. Huurders krijgen de vrijheid om met groen aan de slag te gaan. Dat is ook duidelijk te zien aan de Groeneweg waar bewoners de publieke ruimte voor hun deur hebben omgetoverd tot een weelderig groen paradijs. Een schril contrast met het door een prikkelige haag omgeven veldje aan de overkant dat de gemeente in beheer heeft. Elkaar inspireren Bij het bewonderen van het groenperk voor de deur van bewoonster Elvira Bosch uit de Eendrachtstraat gaat het gesprek met de twee ambassadeurs al snel over de vraag hoe bloemen en planten deze droge periode het beste door kunnen komen. Mosterman wijst Elvira op de mogelijkheid van het plaatsen van een regenton: ‘Ik weet toevallig een ondernemer in Deventer die tonnen maakt die precies passen op één stoeptegel. Hij gebruikt daarbij onderdelen die eigenlijk bedoeld zijn voor onderzeeërs, maar die niet door de strenge kwaliteitscontrole van de marine komen. Zo’n regenton zou prima passen in deze smalle straat.’ Bosch is gelijk enthousiast en Mosterman zoekt met de mobiele telefoon in de hand contactgegevens op. Het gesprek is volgens Heinen een voorbeeld van hoe initiatieven tot stand komen ‘Mensen inspireren elkaar, maar het is wel belangrijk dat er iemand het voortouw neemt.’ Mosterman valt Heinen bij: ‘Ik ken een ouder echtpaar dat de wijk door de jaren heen zag veranderen en daar erg aan moest wennen. Vroeger ging je niet op de stoep voor je voordeur zitten. Maar nu verdwijnen parkeerplekken en gaan mensen wel bij het groen zitten. Zodra zij inzagen dat dit geen asociaal gedrag is en hulp kregen bij de aanleg van hun tuintje, kregen ze ook beter contact met hun buren. Zij zijn nu minder eenzaam.’ Energieneutraal Iets verderop in de Eendrachtstraat staat het huis van Heinen. Dit pand is gasloos en energieneutraal. Heinen vertelt met enthousiasme over het project en wil ook verhuurders zoals woningcorporatie SWZ inspireren om energiezuinig en gasloos wonen te bevorderen. In het dagelijks leven is hij retailondernemer, maar inmiddels staat zijn bedrijf te koop omdat hij zich heeft omgeschoold tot energieadviseur. ‘We wonen heel comfortabel. Het is geen probleem om oudere woningen geschikt te maken voor gasloos wonen. Dat moeten we samen doen met de gemeente, corporaties en bewoners van Assendorp. Woningcorporatie SWZ maakt een duurzaamheidsslag in onze wijk en pakt in fases de woningen aan. Daarbij vragen zij ons als straatambassadeurs om te kijken of woningeigenaren kunnen aansluiten. Dat werkt ook andersom. Als wij kansen zien, vragen we of SWZ mee doet, zo versterken we elkaar.

Een tussenwoning uit 1895 met een investering van 20.000 euro van het gas af krijgen. Dat deed Olaf Heinen uit Zwolle. En met succes; de koude dagen tijdens de afgelopen winter zijn goed doorstaan. Inmiddels geeft Heinen advies aan andere woningeigenaren die hun huis ook willen verduurzamen en er niet de hoofdprijs voor willen betalen. Tekst: Uko Reinders Vakblad Warmtepompen De meeste oude woningen zijn door de jaren heen al een of twee keer gerenoveerd. Dat geldt ook voor de tussenwoning van Olaf Heinen in Zwolle, die hij samen met zijn vrouw en twee kinderen bewoont. De laatste renovatie dateert uit de jaren tachtig; toen zijn onder meer een aantal ramen vervangen door dubbel glas en is de vloer op de begane grond geïsoleerd met glaswol. Verder is er een voorzetwand geplaatst om de eensteensmuur te isoleren. Geen hoogtemperatuur-warmtepomp Die renovatie in de jaren tachtig kwam goed van pas toen Heinen in 2017 besloot zijn huis te verduurzamen. Zijn plan was daarbij om de cv-ketel te vervangen door een lucht/water-warmtepomp. Dat moest een gangbare versie worden, dus geen hoogtemperatuur-warmtepomp die veel meer energie gebruikt. Dit betekende dat de schil van het huis verder moest worden verbeterd. Kosten versus rendement Het grote voorraam bestond nog uit enkel glas. Dit is vervangen door een ruit van HR++ glas. De overige ramen met ouder dubbelglas werden niet vervangen. “Bij de verbetering van de woningisolatie levert de stap van HR naar HR++ niet zoveel op. Ik kijk ook naar de kosten en wat het beste rendement oplevert.” Omdat de woning van Heinen een rijtjeshuis is, hoeven de zijmuren niet te worden geïsoleerd. Het dak en de vloer waren al geïsoleerd, en het huis is zo veel mogelijk kierdicht gemaakt. IR-panelen in slaapkamers Heinen besloot om met de lucht/water-warmtepomp alleen de benedenverdieping en de badkamer te verwarmen. “De slaapkamers hoeven maar korte tijd op een dag verwarmd te worden, of helemaal niet. Het zou zonde zijn om daarvoor een warmtepomp te gebruiken.” In de slaapkamers koos Heinen daarom voor infraroodpanelen. LT-radiatoren in plaats van vloerverwarming Voorde afgifte op de begane grond kreeg Heinen het advies om vloerverwarming te nemen. “Dat zou de kosten fors verhogen. De houten vloer zou moeten worden vervangen door beton.” Dat vond Heinen te gortig, daarom koos hij voor LT-radiatoren: een aan de voor- en een aan achterkant. “Het voordeel is dat ik de kamer nu snel kan opwarmen én kan koelen. De gang wordt niet verwarmd en de bijkeuken wordt warm gehouden door de oude designradiator die het prima doet op een lage temperatuur.” Omkasting houdt geluid tegen De lucht/water-warmtepomp is van het merk Techneco (op 1 januari 2021 opgegaan in Remeha) en heeft een vermogen van 8 kW. Deze warmtepomp zorgt ook voor warm tapwater, waarvoor een 300 liter groot buffervat is geplaatst. De warmtepomp staat achter een schuurtje, achterin de tuin. Het geluid ervan zorgde daar in eerste instantie niet voor overlast. “Tot ik een stapel stenen naast de warmtepomp plaatste. Het geluid werd weerkaatst waardoor een buurvrouw twee huizen verder de warmtepomp ging horen. Het geluid kwam door een openstaand raam haar slaapkamer binnen. We hebben de stenen weggehaald en een omkasting van Climeleon geplaatst. Sindsdien hoort ze niets meer.” PV-panelen dekken volledig gebruik Of de warmtepomp optimaal functioneert, kon afgelopen winter goed worden getest. Terwijl de temperatuur buiten ver onder het vriespunt kwam, kreeg Heinen zijn huis goed warm. Jaarrond wordt minder elektriciteit gebruikt dan met de pv-panelen wordt opgewekt. Heinen heeft 23 zonnepanelen; ze liggen op het platte dak en zijn op het oosten en westen gericht, dus niet op het zuiden, zoals dat meestal het geval is. Heinen: “Dit is een bewuste keuze, om ’s ochtends, als de zon in het oosten opkomt, en ’s avonds, als hij in het westen ondergaat, de meeste energie op te wekken. Op die dagdelen gebruiken we de meeste elektriciteit.” Eigen plan gemaakt Omdat Heinen geen installateur kon vinden in de regio die het aandurfde een 120 jaar oud huis van het gas te halen, heeft hij samen met adviseur Lars Boelen een eigen plan gemaakt. Uiteindelijk vond Heinen in Lammertink uit Wierden een installateur die ervaring heeft met oudere woningen. Daarmee was dit huis uit 1895 meteen de oudste particuliere woning in Zwolle die van het gas ging. Advies aan woningeigenaren Het project trok de aandacht van de lokale politiek en andere woningeigenaren. “Wij hadden ons huis regelmatig vol met mensen die inspiratie op kwamen doen maar vastliepen bij traditionele installateurs en adviseurs.” Dat heeft geleid tot een eigen adviesbureau dat hij samen met zijn vrouw runt: “Via Franck Energie begeleiden we nu andere woningeigenaren bij het maken van hun eigen verduurzamingsplan.” Voorbeeldfunctie voor anderen Wat Heinen met zijn eigen woning heeft bereikt, blijkt een goed voorbeeld te zijn voor mensen met gelijksoortige ideeën. “Op social media en in tv-programma’s wordt van het aardgas gaan vaak als erg ingewikkeld en vreselijk kostbaar gepresenteerd. Dat maakt mensen huiverig. Daarom werkt het positief als ik met mijn eigen woning kan laten zien dat praktische verduurzaming tegen een redelijke investering goed mogelijk is.” ‘ Gerichte maatregelen voor efficiënte verduurzaming’ Wat Heinen met zijn verduurzamingsproject laat zien, is dat woningen in particulier bezit geen complete renovatie nodig hebben. Dat geldt voor woningen van alle leeftijden; ook oudere woningen, want die zijn via tussentijdse renovaties meestal al redelijk geïsoleerd. “Hierdoor hoeft zo’n project geen halve ton te kosten. Dat is een verschil met huurwoningen. Corporaties kiezen ervoor om woningen te verduurzamen als onderdeel van complete renovaties. Die huizen worden ook voorzien van een nieuwe keuken en badkamer. Zo kom je tot bedragen van een halve ton of meer. Dat is te veel voor veel particulieren, zij maken heel andere afwegingen. Waarom zou je de slaapkamerramen voorzien van HR+++ glas als je ze altijd openzet? Met gerichte maatregelen kun je een huis veel efficiënter verduurzamen. Daarmee wordt het huis ook nog eens meer waard. Dat is mooi meegenomen.”